Zaburzenia rozwoju mowy – jąkanie się u dzieci

Zaburzenia rozwoju mowy u kilkuletnich pociech nierzadko martwią wielu rodziców. Brak właściwego leczenia może bowiem prowadzić do pogłębienia problemu i znacząco utrudnić codzienne życie. Po czym rozpoznać jąkanie się u dzieci? Co zrobić, by ich mowa uległa poprawie?

Poniższy artykuł to ogólny zbiór informacji na temat zaburzeń mowy u małych dzieci. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, przyjdź na kurs psychoterapii przygotowujący do certyfikacji PTP. Nasza szkoła jest atestowana przez Polskie Towarzystwo Psychiatryczne.

Jąkanie się u dzieci przyczyny

Hipotezy psychologiczne

Jak powstają zaburzenia mowy? Do najczęściej wymienianych przez naukowców przyczyn należą problemy o podłożu psychologicznym. Dla przykładu dziecko może zacząć się jąkać w wyniku silnych emocjonalnych bodźców, różnorodnych traumatycznych doświadczeń lub złego traktowania w rodzinie. Nie bez znaczenia jest również indywidualny charakter pociechy. Dzieci z tendencją do introwersji i nieśmiałości mogą bowiem zmagać się z logofobią, czyli lękiem przed mówieniem. Strach tego typu w połączeniu z presją otoczenia i krytyką często prowadzi do rozwoju różnorodnych zaburzeń mowy, które nierzadko utrwalają się wraz z wiekiem.

Hipotezy biologiczne

Jąkanie się u dzieci może być również przypadłością odziedziczoną po zbyt szybko i chaotycznie mówiących rodzicach. Szacuje się, że pociechy jąkających się opiekunów są trzykrotnie bardziej narażone na rozwój zaburzeń mowy. Prawdopodobieństwo wystąpienia problemów natury logopedycznej wzrasta również w przypadku maluchów, które zmagają się z ogólną niesprawnością motoryczną lub które doświadczyły urazów i wypadków.

Wielu badaczy upatruje możliwych przyczyn jąkania w ciężkim porodzie lub komplikacjach występujących w okresie okołoporodowym. Do popularnych teorii należy także wzmożone napięcie mięśniowe oraz nieregularności falowe w badaniu EEG. Jeśli dziecko się jąka, zdecydowanie warto też sprawdzić, w jaki sposób pracuje jego układ oddechowy. Zaburzenia rozwoju mowy często powstają bowiem na skutek zaciśniętej przepony oraz strun głosowych, skurczów w jamie ustnej lub niepełnych wydechów.

Jąkanie się u dzieci: objawy

Po czym można rozpoznać, że dziecko zaczęło się jąkać? Do najczęstszych objawów należy charakterystyczne powtarzanie pojedynczych głosek i sylab, powstające na skutek skurczów klonicznych. Może także pojawić się dysrytmia, czyli nierytmiczna mowa, oraz długie przerwy między zdaniami. Uwagę rodziców powinno też zwrócić przeciąganie głosek, zacinanie się i embolofazje, takie jak “aaa”, “yyy” i “eee” pomiędzy poszczególnymi słowami, spowodowane skurczami tonicznymi. Ponadto wiele pociech zmaga się również z nieregularnym tempem mowy. Problem objawia się poprzez bradylalię lub tachylalię, czyli zbyt wolne lub zbyt szybkie wypowiadanie zdań.

Jąkanie się często idzie także w parze z nagłymi tikami oraz zachowaniami świadczącymi o fizycznym lub psychicznym dyskomforcie odczuwanym przez dzieci. Dla przykładu pociecha może podnosić brwi, marszczyć czoło lub zaciskać pięści. Maluchy świadome istnienia swych zaburzeń unikają też mówienia z obawy przed krytyką i popełnieniem błędu.

Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj już w wieku przedszkolnym i ulegają nasileniu, gdy dziecko jest zmęczone lub przeżywa silne emocje. Zaburzenia logopedyczne mogą samoistnie ulec częściowej remisji lub całkowicie ustąpić, zanim pociecha skończy siedem lat. Wielu badaczy zaleca jednak konsultację ze specjalistą w przypadku zaobserwowania u dziecka jakichkolwiek trudności komunikacyjnych. Nieleczone i utrwalone zaburzenia mogą bowiem przeszkadzać w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, obniżać samoocenę, a także prowadzić do rozwoju depresji i fobii społecznej. Jąkanie się u dorosłych często uniemożliwia zaś znalezienie pracy, co negatywnie wpływa na jakość życia.

W jaki sposób diagnozuje się problemy z płynnością mowy?

Za diagnostykę jąkania się odpowiada zwykle lekarz logopeda. Specjalista rozpoczyna pracę od obserwacji mowy dziecka i zadania rodzicom różnorodnych pytań na jego temat. Przedmiotami wywiadu są często jakość snu pociechy, relacje z innymi ludźmi, czas trwania objawów oraz sytuacja rodzinna. Logopeda może także zapytać o przebieg ciąży, odziedziczone choroby, traumy emocjonalne oraz urazy. Nierzadko kieruje również dziecko na dodatkowe badania w celu wykluczenia innych poważnych schorzeń. Następnie, na podstawie uzyskanych wyników, określa stopień zaawansowania zaburzeń mowy i proponuje najlepsze metody ich leczenia. 

Jak przestać się jąkać? Specjalistyczna opieka w przypadku jąkania się u dzieci

Podstawową formą leczenia dolegliwości związanych z jąkaniem jest terapia lingwistyczno-logopedyczna, dopasowana do indywidualnych potrzeb dziecka. Ma ona za zadanie poszerzenie zasobu słów malucha, a także rozwinięcie jego umiejętności mówienia i słuchania. W trakcie spotkań z logopedą pociecha ćwiczy między innymi poprawną artykulację dźwięków, wolniejszą wymowę oraz rytmizację zdań. Uczy się także zasad prawidłowego oddychania. Długość trwania terapii jest uzależniona od postępów i wieku dziecka, pomocy rodziców oraz stopnia nasilenia występujących objawów. Jeśli jąkaniu towarzyszą różnorodne fobie i depresja, logopeda może również zasugerować włączenie psychoterapii, leków oraz relaksacji w proces leczenia. 

Niemałe znaczenie w poprawianiu płynności mowy dziecka ma też postawa i wsparcie rodziców. Jąkający się opiekunowie powinni również poddać się leczeniu, a także pamiętać o zachowaniu cierpliwości wobec malucha. Warto unikać krytykowania, ponaglania, poprawiania dziecka lub mówienia za nie w sytuacjach, gdy nie może poprawnie się wysłowić. Wywieranie presji może bowiem pogłębić zaburzenie. Aby terapia dała jak najlepsze rezultaty, opiekunowie powinni także zapewnić dziecku regularny tryb życia oraz poczucie miłości i akceptacji.

Jak się nie jąkać? Samodzielne ćwiczenia

W leczeniu zaburzeń wymowy pomagają również różnorodne ćwiczenia emisyjne, artykulacyjne i oddechowe, które z powodzeniem można wykonywać samodzielnie w domu. Przed włączeniem ich w terapię warto skonsultować się ze specjalistą, a także wziąć pod uwagę upodobania malucha. Da to pewność, że pociecha w krótkim czasie osiągnie widoczne postępy, a przy tym będzie dobrze się bawić.

Popularnością cieszą się rytmiczne wierszyki dla dzieci jąkających się, umożliwiające prostą korektę mowy. Rymowanki wypowiada się na jednym wydechu, co pozwala na wydłużenie jego fazy i poprawę artykulacji. Wierszyki można dowolnie modyfikować i dostosowywać ich tematykę do gustu dziecka.

W leczeniu zaburzeń mowy pomaga także terapeutyczne czytanie tekstów oraz śpiewanie piosenek na głos i szeptem. Wielu specjalistów poleca też ćwiczenie delikatnego startu mowy oraz szerokiego otwierania i zamykania ust. Trening tego typu poprawia artykulację głosek i uczy dziecko, jak wypowiadać się w zrozumiały dla innych sposób.

Logopedzi często zalecają również systematyczne wykonywanie kilkuminutowych ćwiczeń oddechowo-emisyjnych. Do najpopularniejszych należy przeciąganie samogłosek na jednym wydechu. Dzieciom bez wątpienia spodoba się także dmuchanie na przedmioty zawieszone na nitkach lub tworzenie baniek mydlanych. Takie ćwiczenia poprawiają pracę przepony oraz mięśni brzucha. Mogą jednak nie być odpowiednie dla maluchów cierpiących na choroby układu oddechowego, dlatego przed treningiem warto skonsultować się z lekarzem.

Jąkanie się u dzieci: przypadłość, którą można wyleczyć

Zaburzenia rozwoju mowy to problem, który utrudnia komunikację i powoduje, że dzieci tracą wiarę w siebie. Z tego powodu nie należy lekceważyć pierwszych objawów jąkania. Wcześnie rozpoczęta terapia pozwoli na częściową lub całkowitą korektę mowy. Zapewni także maluchowi potrzebne wsparcie emocjonalne.

Szkoła psychoterapii atestowana przez Polskie Towarzystwo Psychiatryczne oferuje więcej informacji na temat jąkania się u dzieci. Aby uzyskać kwalifikacje potrzebne do pracy jako psycholog, zapisz się na psychoterapia kurs przygotowujący do certyfikacji PTP.