W poprzedniej części artykułu zatytułowanego “Klasyfikacja zaburzeń psychotycznych” przybliżyliśmy problem schozofrenii, jej rodzajów itp. W II części artykułu przedstawimy problematykę zaburzeń schizoafektywnych i różnego rodzaju  urojeń.

Zaburzenia schizoafektywne

Psychoza schizoafektywna w obowiązującej Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania jest określana jako zaburzenie schizoafektywne. Stanowi ona oddzielną kategorię w klasyfikacji, głównie z tego powodu, iż dyskusja dotycząca tej jednostki chorobowej ciągle trwa i wynika ona z niejasnego podziału nozologicznego na psychozy schizofreniczne i psychozy afektywne.

Naukowcy i badacze mają różne stanowiska przekonujące, że zaburzenia schizoafektywne są postacią schizofrenii lub postacią chorób afektywnych. Niektórzy uważają je za odrębną jednostkę chorobową, niezależną od schizofrenii i zaburzeń afektywnych. Za przyczynę tej choroby uznaje się wpływ czynników patogenetycznych charakterystycznych dla schizofrenii i zaburzeń afektywnych. Ponadto zaburzenie to ma charakter epizodyczny i nawracający. Charakteryzuje się ono dobrymi remisjami, czyli okresami wyciszenia objawów. Wówczas pacjent zwykle powraca do zdrowia bez defektu, czyli np. bez obniżenia poziomu funkcji poznawczych, czy deficytów w przeżywaniu emocjonalnym.

klasyfikacja zaburzeń psychotycznych

Diagnozowanie choroby schizoafektywnej

Diagnoza psychozy schizoafektywnej nie jest prosta i wymaga zatem specjalistycznego badania psychiatrycznego. Można ją dość łatwo pomylić np. z epizodem manii psychotycznej, depresji psychotycznej i choroby afektywnej dwubiegunowej. Dodatkowo także mogą jej objawy być podobne do schizofrenii, depresji po epizodzie schizofrenii, psychozy związanej z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Okazuje się również, że błędem będzie pomyłka tych zaburzeń z zaburzeniem o podłożu organicznym, w którym występują stany pobudzenia i dysforyczności. Dlatego też nie każdy chory na schizofrenię, w której przebiegu będzie występowało rozdrażnienie, zachowania agresywne, zmienność nastroju, smutek, będzie chory na zaburzenie schizoafektywne.

Należy także pamiętać, że cechą tej choroby jest brak wglądu i krytycyzmu. Objawy nie podlegają perswazji. Dany pacjent często nie zdaje sobie sprawy z tego, że jego stan psychiczny wymaga leczenia. Z tego względu trudno obarczać go winą za nieodpowiedzialne zachowania chorobowe. Nie może mu pomóc rodzina w zakresie podjęcia leczenia psychiatrycznego. Reaguje on bowiem w stosunku do niej buntem i agresją. Sam nie widzi potrzeby leczenia, tym bardziej że stan maniakalny w przebiegu psychozy schizoafektywnej bywa często dla pacjenta stanem bardzo przyjemnym i pożądanym.

Objawy psychozy schizoafektywnej z obszaru schizofrenii i objawów afektywnych

W przebiegu zaburzenia schizoafektywnego do objawów schizofrenicznych należą między innymi następujące urojenia:

  • nasyłania – jestem przekonany, że znam myśli innych – może być tłumaczone, jako zdolności telepatyczne,
  • rozgłaśniania myśli (odsłonięcia) –  inaczej inni znają moje myśli – przekonanie zatem, że nawet najbardziej intymne myśli i uczucia są znane innym, może być interpretowane w sposób dziwaczny, racjonalizowane, jako działanie czynników nadnaturalnych sił,
  • oddziaływania, wpływu, owładnięcia tzn. inni mają wpływ na moje myśli, uczucia, zachowanie i działanie,
  • prześladowcze, śledzenia, trucia,
  • zmian w obrębie własnego ciała, dysmorfofobiczne,
  • wielkościowe, nadludzkiej mocy i zdolności np. uzdrawiania,
  • religijne, misyjne,
  • winy, mam negatywny wpływ na innych, przeze mnie inni cierpią, na świecie są kataklizmy,
  • omamy słuchowe – słyszę głosy, komentujące moje zachowanie, nakazujące określone zachowania, lub głosy, które dyskutują między sobą,
  • omamy czuciowe, smakowe, zapachowe,
  • dezorganizacja myślenia, brak logicznego myślenia, rozkojarzenie, wielowątkowość, nieadekwatność wypowiedzi,
  • dezorganizacja zachowania i reakcji emocjonalnych.

Natomiast do objawów afektywnych w zaburzeniu schizoafektywnym zaliczamy zmiany nastroju. Wówczas następuje podwyższenie nastroju, któremu towarzyszy podwyższony napęd i zaburzone zachowanie, lub obniżony, depresyjny nastrój i zmiana zachowania o charakterze obniżonego napędu.

Zaburzenie schizoafektywne dzieli się także na typ maniakalny i depresyjny. Opisuje je stosowna literatura.

klasyfikacja zaburzeń psychotycznych

Leczenie zaburzeń schizoafektywnych

Leczenie farmakologiczne

W procesie efektywnego leczenia zaburzenia schizoafektywnego stosuje się leczenie farmokologiczne wraz z jego systematycznym i dynamicznym monitorowaniem. W przypadku tego rodzaju zaburzeń  umiejętność kontrolowania choroby z zastosowaniem właśnie tych środków jest niezmiernie istotne ze względu na dążenie do długoterminowego utrzymywania remisji objawowej i zapobiegania tendencjom choroby do nawrotów. Specyficzną, bowiem cechą zaburzeń psychicznych z kręgu schizofrenii i zaburzenia schizoafektywngo są nawroty. Należy podkreślić, że najczęściej, powodem nieustannych nawrotów choroby, krótkich remisji i kolejnych hospitalizacji, jest brak wiedzy pacjenta oraz jego rodziny z zakresu umiejętności kontrolowania choroby.

Psychoedukacja

Z tego względu bardzo ważne jest wdrożenie do leczenia oddziaływań psychoedukacyjnych. Ich zadaniem jest odwrócenie tej zależności tak, aby pacjent z pomocą rodziny nauczył się kontrolować chorobę. Psychoedukacja jest metodą terapeutyczną, która wspiera pacjenta i jego rodzinę w redukcji ryzyka nawrotu choroby. Raporty z takich badań oceniające wyniki leczenia, w którym pacjent i jego rodzina zostali objęci oddziaływaniami psychoedukacyjnymi, jednoznacznie wskazują na zdecydowane obniżenie ryzyka nawrotów choroby i dłuższe remisje.

Wyniki tych badań wskazują, w kontekście rokowań, na znaczenie udziału nie tylko pacjenta, ale i jego rodziny w oddziaływaniach psychoedukacyjnych. Jest to zatem znaczący czynnik środowiskowy, warunkujący przebieg chorowania. Dodatkowo warto również podkreślić, że psychoedukacja jest formą pomocową podczas leczenia chorego. Szeroko rozumiane działania psychoedukacyjne uwzględniają rodzinne uwarunkowania przebiegu choroby, do których zaliczamy przede wszystkim pozytywny klimat rodzinny, zdefiniowanie rodzinnych uwarunkowań przebiegu choroby, zgodnie z naukowymi koncepcjami np. Teorii Ujawnianych Uczuć. Ważne jest też  podjęcie współpracy z rodziną w formie psychoedukacyjnej, poradnianej lub systemowej terapii rodzinnej. Wzmacnia ona bowiem zasoby odpornościowe pacjenta i jego rodziny oraz obniża ryzyko niepomyślnego przebiegu choroby.

Czynniki stresogenne

Ponadto biologiczną predyspozycją do zachorowania są czynniki stresogenne. Takimi czynnikami, które aktywizują predyspozycje do zachorowania i ryzyko kolejnych nawrotów choroby, jest nadużywanie środków psychoaktywnych, takich jak: kokaina, amfetamina, substancje o działaniu halucynogennym. Ryzyko zachorowania i występowania epizodów nawrotu, zwiększa się istotnie w przypadku nadużywania substancji z grupy kannabinoidów, jaką jest np. marihuana. Nadużywanie alkoholu, łączenie go z lekami zdecydowanie prowokuje zaostrzenia choroby. Warto też podkreślić, że istotnym warunkiem zadawalającego i efektywnego procesu leczniczego, jest kontakt ze stałym lekarzem psychiatrą, oparty na relacji partnerskiej: lekarz-pacjent-rodzina.

Szkoła Psychoterapii

Zaprezentowany opis dwóch wyjątkowo poważnych zaburzeń psychicznych pozwala nam na zdobycie, w krótkim zarysie, wiedzy na ich temat. Jest to zatem artykuł ogólny i nie można go traktować jako podstawy do zdobycia uprawnień np. psychoterapeuty. Tymczasem, aby zostać np. psychoterapeutą i poznać, na czym polega ten zawód, a także mu pokrewne zapraszamy na stronę Fundacji Vis Salutis — Szkołę Psychoterapii na szkolenia i kursy przygotowawcze do certyfikacji Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Szkoła ta prowadzona przez Fundację Promocji Zdrowia Psychicznego i Somatycznego Vis Salutis z siedzibą w Łodzi ma atestację ważną do 2028 roku. Znajduje się ona w wykazie atestowanych kursów psychoterapii.

klasyfikacja zaburzeń psychotycznych

Zaburzenia schizotypowe

Z badań wynika, że zaburzenia schizotypowe występują częściej niż osobowość schizoidalna i  mogą one dotyczyć nawet 4% populacji. Diagnozuje się ją wcześniej u mężczyzn. W klasyfikacji ICD-10 ma ona kod F21. Najbardziej charakterystyczną cechą dla osób z zaburzeniami schizotypowymi jest ich ekscentryzm, przejawianie myślenia magicznego i odczuwanie derealizacji otaczającego świata. Ekscentryk jest to osoba, która cechuje się odejściem od zachowań uważanych za normy społeczne. Wiemy też, że ekscentryczny może być ubiór, poglądy i zachowania.

Inne objawy zaburzeń schizotypowych

Osoby dotknięte zaburzeniami schizotypowymi mają często w najbliższej rodzinie osobę chorą na schizofrenię. Może to zatem świadczyć o genetycznym elemencie odpowiedzialnym za rozwój tego typu osobowości. Ponadto u części takich osób w przyszłości może dojść do rozwinięcia pełnoobjawowej psychozy w postaci osobowości schizofrenicznej. U ludzi mających tego typu zaburzenia rozwoju osobowości ich świat przeżyć wewnętrznych może być bogaty.

Nie mniej jednak  ze względu na brak umiejętności ich wyrażania, osoby takie uważane są przez innych za ludzi zimnych i nieczułych. Taką izolację społeczną dodatkowo nasila lęk przed brakiem akceptacji. Osobowości ludzi dotkniętych tym zaburzeniem charakteryzuje myślenie o dużej zawiłości kryjące brak sensu i logiki. Dodatkowo mogą im towarzyszyć typowe objawy psychiatryczne, takie jak: iluzje czy zaburzenia związane z postrzeganiem otaczającej rzeczywistości. Okresowo pojawiają się też objawy wytwórcze.

Sprzeczności dotyczące problematyki i terminu zaburzeń schizotypowych

Wokół problematyki i nazwy — zaburzenia schizotypowe istnieją liczne sprzeczności. Dotyczą one głównie innej klasyfikacji tej choroby w międzynarodowej klasyfikacji diagnostycznej ICD-10 oraz w amerykańskiej klasyfikacji DSM-V. Na początku należy podkreślić, że zaburzenia te są stosunkowo nową kategorią diagnostyczną. W międzynarodowej klasyfikacji diagnostycznej ICD-10 zaliczana jest ona do zaburzeń typu schizofrenii, (ang. schizotypal disorder). Tymczasem amerykańska klasyfikacja DSM-V zalicza je jako schizotypowe zaburzenia osobowości, mimo istnienia podobnych kryteriów diagnostycznych.

Zatem z jednej strony schizotypia określana jest jako choroba z grupy schizofrenii – kategoria F20–F29, zaś z drugiej strony jest zaliczana do zaburzeń osobowości. Jednocześnie mimo tych różnic w kategoryzacji oba te określenia zaburzeń schizotypowych według ICD-10 oraz schizotypowych zaburzeń osobowości DSM-V, łączy symptomatologia (inaczej objawy), leczenie i rokowanie.

Schizofrenia, a zaburzenia schizotypowe, także w świetle ICD-10 i DSM V

Według klasyfikacji ICD-10 do kategorii schizotypii należą takie rozpoznania, jak: schizofrenia borderline, schizofrenia utajona, schizofrenia prepsychotyczna, schizofrenia prodromalna, schizofrenia pseudoneurotyczna, schizofrenia pseudopsychopatyczna oraz schizotypowe zaburzenia osobowości. Cechą łączącą wszystkie te choroby jest występowanie niezwykłości przeżyć, magiczne i dziwne myślenie, podejrzliwość, ksobność, inaczej odnoszenie wszystkiego do siebie. Dodatkowe odczucia zaliczane w schizotypii to: iluzje cielesne bądź inne niezwykłe doświadczenia percepcyjne. Może to również być niecodzienne słownictwo, niezwykłe skojarzenia i dygresyjność, używanie wtrąceń o niejasnym celu oraz nadmiernie konkretne lub abstrakcyjne wypowiedzi.

Ponadto może występować osłabienie emocjonalności, brak odczuwania przyjemności, także częste i dziwne bądź ekscentryczne zachowania, przeżywanie lęku i złości. Osoba z takimi zaburzeniami ma nieprawidłową zdolność do nawiązywania bliskich związków i zwykle unika kontaktów społecznych. Uwagę otoczenia często zwracają jej manieryzmy i pozy, niedostosowanie afektywne i zachowania. Objawy tego rodzaju zalicza się do objawów z zakresu schizofrenii, np. wycofanie emocjonalne i społeczne. Tymczasem  nie obserwuje się długotrwałych epizodów psychotycznych.

Schizofrenia, a zaburzenia schizotypowe

W przypadku obu chorób badania sugerują, że pomiędzy schizofrenią a zaburzeniami schizotypowymi występują zarówno biologiczne, jak i psychologiczne podobieństwa. Związek pomiędzy cechami charakteryzującymi obie wymienione choroby był już dawno przedmiotem badań. Zatem obecny stan wiedzy wskazuje, że występowanie cech schizotypowych zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń psychotycznych. Natomiast zaburzenia schizotypowe, jeśli nie ma innych czynników ryzyka nie powodują same w sobie przejścia w psychozę.

Badania MRI, czyli rezonansu magnetycznego wykazały istnienie powszechnych, regionalnych nieprawidłowości w istocie szarej OUN w schizofrenii oraz w zaburzeniach schizotypowych. UON to skrót pochodzący od nazwy ośrodkowego układu nerwowego, który stanowi centrum dowodzenia naszego organizmu. Odpowiada on za prawidłowe funkcjonowanie oraz wszelkie interakcje człowieka z otoczeniem. Tworzą go mózg oraz rdzeń kręgowy z wszelkimi odnogami. OUN jest zbudowany w całości z istoty szarej i białej.

klasyfikacja zaburzeń psychotycznych

Schizofrenia, a zaburzenia schizotypowe – wnioski z badań

Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że w schizofrenii oraz zaburzeniach schizotypowych występuje zmniejszenie objętości płata skroniowego. Jednak u pacjentów schizotypowych, inaczej niż w schizofrenii, nie zaobserwowano zmniejszenia objętości kory czołowej. Ponadto stwierdzono, że lepsze czołowe „buforowanie” występujące w zaburzeniach schizotypowych zapobiega poważnym deficytom poznawczym i społecznym, często charakterystycznym dla schizofrenii. Dodatkowo badania sugerują, że pacjenci schizotypowi tak jak i chorzy na schizofrenię, wykazują upośledzenie funkcji poznawczych.

Tymczasem w przeciwieństwie do schizofrenii deficyty te są bardziej wybiórcze. Ponadto dotyczą przede wszystkim pamięci roboczej, uczenia się werbalnego i długotrwałej uwagi. Dodatkowo wydaje się, że pacjenci schizotypowi są mniej podatni na objawy psychotyczne. Częściowo może to wynikać z lepiej zbuforowanej podkorowej aktywności dopaminergicznej. Zaburzenia schizotypowe często występują jako ksobne, paranoidalne interpretacje urojeniowe oraz dziwaczne idee nieosiągające poziomu rzeczywistych urojeń. Są to także przemijające epizody quasi-psychotyczne z nasilonymi iluzjami czy omamami słuchowymi.

Zaburzenia schizotypowe, a zaburzenia osobowości

Natomiast zaburzenia schizotypowe bywają podobne do zaburzeń osobowości, jeśli zaburzenie to nie ma wyraźnego początku. Zatem zwykle towarzyszy mu charakterystyczna dla zaburzeń osobowości niska tolerancja frustracji, sztywny wzór zachowań i relacji z innymi osobami. Należy tutaj też wymienić sztywny sposób reagowania w sytuacjach stresowych oraz lokalizowanie źródła swoich problemów na zewnątrz. Cechy te zwykle znacznie utrudniają prawidłowe funkcjonowanie społeczne, rodzinne oraz mogą być przyczyną subiektywnie przeżywanego cierpienia.

Zaburzenia schizotypowe są rozpoznawane rzadko. Trudno je zatem zdiagnozować. W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględniać takie rozpoznania, jak np. zespół Aspergera i osobowość schizoidalna oraz schizofrenię prostą. Może to także być schizofrenia paranoidalna, zaburzenia lękowe (przy nasilonym lęku), fobia społeczna i epizod depresji. Rozpowszechnienie zaburzeń schizotypowych oceniane jest na 3% w danej populacji.

Kryteria diagnostyczne schizotypowych zaburzeń osobowości wg DSM-V

Według DSM-V powyższe kryteria obejmują rozpowszechniony wzorzec deficytów społecznych i interpersonalnych, który charakteryzuje się dyskomfortem i zmniejszoną zdolnością do bliskich związków. Ponadto wiąże się również z zakłóceniami poznawczymi lub percepcyjnymi oraz ekscentrycznością zachowania. Zaczyna się on począwszy od wczesnej dorosłości i jest obecny w różnych okolicznościach, charakteryzujących się pięcioma lub więcej z następujących objawów:

  • myśli odnoszące z wyłączeniem urojeń odnoszących,
  • dziwaczne przekonania lub magiczne myślenie, które wpływa na zachowanie i jest niezgodne z normami subkulturowymi np. przesądy, wiara w jasnowidzenie, telepatię lub „szósty zmysł”; u dzieci i młodzieży dziwaczne fantazje lub troski,
  • niezwykłe doświadczenia percepcyjne, w tym iluzje cielesne,
  • dziwaczne myślenie i mowa np. niejasne, poszlakowe, metaforyczne, przesadzone lub stereotypowe,
  • podejrzliwość lub paranoiczne nastawienie,
  • zachowanie lub wygląd, który jest dziwny, ekscentryczny,
  • brak bliskich przyjaciół lub powierników innych niż krewni pierwszego stopnia,
  • nadmierny niepokój społeczny, który nie ulega zmniejszeniu wraz z poznawaniem innych osób i ma związek raczej z obawami paranoidalnymi niż negatywną oceną samego siebie.

Zaburzenia schizotypowe rozpoznaje się także na podstawie kryteriów DSM-5, które są bardzo podobne do tych proponowanych przez ICD-10.

klasyfikacja zaburzeń psychotycznych

Psychozy (zaburzenia) reaktywne

Zaburzenia, czy psychozy reaktywne są stanami wywołanymi u człowieka przez ciężki stres i problemy adaptacyjne. Mogą zostać wyzwolone przez pojedynczy czynnik, np. śmierć bliskiej osoby, katastrofę lub trwającą dłuższy czas sytuację psychospołeczną. Dokonano podziału klinicznego zaburzeń reaktywnych, który obejmuje:

  • epizodyczne stany reaktywne, czyli ostrą reakcję na stres, zaburzenia przystosowawcze i reakcje dysocjalne,
  • psychozy reaktywne właściwe, do których zalicza się depresję reaktywną, reaktywny zespół paranoiczny i reaktywną schizofreniczną psychozę,
  • histeryczne zespoły psychotyczne,
  • zespoły sytuacyjne.

Ostra reakcja na stres

Taka ostra reakcja na stres powstaje w sposób nagły w wyniku działania silnego, ale stosunkowo krótko trwającego czynnika psychicznego lub fizycznego. Może ona objawiać się nagłym i silnym  pobudzeniem psychoruchowym, a nawet podjęciem panicznej ucieczki lub wprost przeciwnie osłupieniem, zobojętnieniem i porażeniem emocjonalnym. Przykładem właśnie takiej reakcji jest ucieczka z płonącego domu, podczas której poszkodowani wynoszą to co było akurat w zasięgu ręki, najczęściej najmniej potrzebne rzeczy takie jak np. budzik, świecznik itp.

Zaburzenia przystosowawcze

Zaburzenia te są również formą reakcji na stres. Ich główną cechą jest zdekompensowanie dotychczas sprawnie działających mechanizmów przystosowawczych, porzucenie ról społecznych oraz zachowania aspołeczne. Czynnikami wywołującymi są wydarzenia życiowe, które przekraczają możliwości adaptacyjne osoby. Często należy do nich np. rozpad rodziny, utrata pracy lub śmierć bliskiej osoby.

Reakcje dysocjalne

Zaburzenia tego rodzaju przybierają różny obraz kliniczny. Działający na człowieka stres może wywołać u niego stany podobne do transu. Dodatkowo wszystko, co go otacza wydaje się obce, odległe i zmienione. Pojawiają się więc zaburzenia orientacji, często określane przez pacjentów jako „działanie we śnie”. Zdarza się również, że pod wpływem silnego stresu pojawią się epizodyczne stany z zaburzeniami świadomości i pamięci, które nie podlegają kontroli.

Depresja reaktywna

Taka depresja nie ma powiązania z depresją endogenną i oznacza zupełnie inny stan psychiczny. Cechuje ją nastrój dysforyczny, pełny niezadowolenia, pretensji i gniewu. U takiej osoby pojawia się w miejsce poczucia winy i samooskarżania się poczucie krzywdy i winy innych osób. Ponadto mogą pojawić się problemy z zasypianiem i zaburzenia łaknienia.

Reaktywny zespół paranoiczny

Reaktywny zespół paranoiczny jest częstym rodzajem psychotycznym. W tym przypadku jest jednak różny czas trwania i treść epizodu. Urojenia zatem mogą dotyczyć prześladowania, zdrady małżeńskiej i zazdrości. Są one spójne z adekwatnymi reakcjami emocjonalnymi. Takim odczynem urojeniowym najczęściej w sytuacji stresu reagują ludzie podejrzliwi, nieufni, wyczuleni na opinię innych osób.

Histeryczny zespół psychotyczny

Zespół ten może przyjąć, postać dezorientacji, osłupienia i jakościowych zaburzeń świadomości. Wyjątkowym jego przykładem jest mutyzm wybiórczy u dzieci, który polega na milczeniu w stosunku do obcych dorosłych osób. Natomiast prowadzą one swobodną rozmowę z rówieśnikami lub członkami rodziny. Zachowanie chorych z histerycznym zespołem psychotycznym często prezentuje pokazowy jego charakter i jest podatny na sugestie.

klasyfikacja zaburzeń psychotycznych

Zespoły sytuacyjne

Zespoły te najczęściej są pochodzenia histerycznego i wówczas zalicza się je do zamroczeń. Opisywane zespoły nie różnią się od siebie niczym istotnym, co najwyżej tym, że albo jedna, albo druga cecha jest przez chorego szczególnie podkreślana. Dotyczy to często np. zespołu Gansera, w przypadku którego chory w odpowiedziach i w działaniu robi wszystko na opak. Natomiast o zespole błazeńskim mówi się, jeżeli chory odgrywa według popularnych wyobrażeń wariata. Dodatkowo może to dotyczyć  pseudodemencji, gdy chory daje odpowiedzi takie, jak gdyby nic nie wiedział i wszystko zapomniał. Mówi się też o puerylizmie histerycznym, jeśli zachowuje się jak małe dziecko.

Tymczasem w praktyce najczęściej rozciąga się pojęcie zespołu ganserowskiego na wszystkie takie odczyny psychotyczne. Mówi się o nich, że są sytuacyjne, w tym znaczeniu, że pojawiają się jako reakcja na określone zawsze przykre sytuacje życiowe. Niektórzy używają też określenia psychozy więziennej, chociaż zacieśnia ono niepotrzebnie pojęcie sytuacji do więzienia. Nie tylko w więzieniu widzi się takie zespoły, ale i w wielu innych sytuacjach bez wyjścia, gdy zagrożonemu karą lub inną katastrofą życiową wydaje się, że nie pozostaje teraz nic jak tylko oszaleć.

Szkoła Psychoterapii Vis Salutis – kurs psychoterapii

11.12.2018 roku Sekcja Naukowa Psychoterapii i Sekcja Naukowa Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego przyznały atestację całościowemu szkoleniu psychoterapii pod nazwą Szkoła Psychoterapii Vis Salutis, prowadzonemu przez Fundację Promocji Zdrowia Psychicznego i Somatycznego Vis Salutis z siedzibą w Łodzi. Atestacja ta jest ważna do 2028 roku. Szkoła Psychoterapii Vis Salutis znajduje się w wykazie atestowanych kursów psychoterapii.

Zapraszamy także do ostaniej części artykułu “Klasyfikacja zaburzeń psychotycznych cz. 3