Terapia schematów to metoda pracy z pacjentem, która łączy w sobie cechy terapii behawioralno-poznawczej, konstruktywizmu, teorii przywiązania i psychoanalizy. Choć wciąż jest dość nową techniką, zdobywa coraz większą popularność wśród klientów i psychoterapeutów, a także pozwala na osiągnięcie dobrych rezultatów. Kto jest autorem terapii i dla kogo jest ona przeznaczona? Na czym polega i co jest przedmiotem rozmów w trakcie poszczególnych sesji?
Terapia schematów – szkolenie z certyfikacją PTP
Poniższy artykuł jest ogólnym przedstawieniem terapii schematów i jej praktycznego przebiegu. W celu dokładniejszego zapoznania się z tą techniką i innymi sposobami pracy z klientem, zapraszamy na naszą stronę internetową. Udostępniamy także możliwość zapisania się na kursy przygotowawcze do certyfikacji PTP. Posiadają one atest Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
Terapia schematów Younga – kiedy powstała i na czym polega?
Terapia schematu powstała w latach 90 XX wieku. Jej autorem jest Jeffrey Young. Według niego, wiele osób posiada utarty wzorzec dysfunkcyjnych, nieadaptacyjnych zachowań, które utrudniają codzienne funkcjonowanie i utrzymanie zdrowych relacji z innymi. Może on przejawiać się w postaci niskiej samooceny i chronicznych negatywnych myśli, silnych wahań nastrojów czy ciągłego stawiania cudzych potrzeb ponad własne. Taki schemat powstaje zazwyczaj w okresie dzieciństwa, choć może także wytworzyć się w wieku dorosłym. Odzwierciedla on nieprzyjemne doznania cielesne, intensywne emocje, bolesne wspomnienia i negatywne przekonania związane z nieprzepracowanymi traumatycznymi doświadczeniami.
Schematy powstają poprzez brak zaspokojenia potrzeb emocjonalnych w pięciu różnych obszarach. Należą do nich między innymi autonomia i swobodne kreowanie własnej tożsamości, a także bezpieczne przywiązanie do innych osób. Dysfunkcyjne zachowania mogą także formować się w sytuacji, gdy dziecku odmawia się prawa do spontaniczności czy stawiania granic, a także ogranicza się jego swobodne wyrażanie potrzeb.
Do głównych zadań terapii należy rozpoznanie i korygowanie wciąż powtarzanych błędów oraz zlokalizowanie ich źródeł. Pacjent przy pomocy psychoterapeuty konfrontuje swoje postępowanie i negatywne sposoby myślenia, a także identyfikuje i częściowo zaspokaja niezaspokojone potrzeby emocjonalne z dzieciństwa. Terapia schematu to metoda długoterminowa, która trwa zwykle od roku do dwóch lat. Sesje terapeutyczne odbywają się raz w tygodniu.
Terapia schematów – dla kogo jest przeznaczona?
Terapia schematu to doskonała metoda pracy z osobami, które zmagają się z różnymi problemami natury psychicznej lub emocjonalnej, ale nie potrafią wskazać ich źródła. Technika ta sprawdza się również w przypadku pacjentów, którzy nie są pewni, jakie cele chcą osiągnąć w trakcie sesji terapeutycznych. Terapia schematów to także narzędzie pomocne w diagnozie różnorodnych zaburzeń osobowości, depresji, fobii społecznej czy innych stanów lękowych. Przydaje się też w pracy z osobami cierpiącymi na schorzenia obsesyjno-kompulsywne czy zaburzenia odżywiania.
Terapia schematów w praktyce
Terapia schematów – test na rodzaj powtarzanego schematu
Do podstawowych zadań terapeuty należy zapoznanie się z punktem widzenia pacjenta na trudne i często powtarzające się sytuacje z jego życia. Interpersonalna relacja z przeszłych wydarzeń jest bowiem doskonałym źródłem informacji na temat stylu zachowań klienta, a także pozwala na sprawdzenie, w jaki sposób reaguje on na otoczenie. Dzięki temu psychoterapeuta schematu może z łatwością ocenić, gdzie leży problem i określić, z jakim typem dysfunkcyjnych zachowań zmaga się jego pacjent.
Schematy terapii schematów – 18 typów dysfunkcyjnego postępowania
Dysfunkcyjne wzorce zachowań tworzą grupę aż 18 schematów. Zostały one przypisane przez Jeffreya Younga do pięciu obszarów niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych. Zidentyfikowanie nieprawidłowego sposobu postępowania pozwala na sprawne określenie źródła nawracających problemów, dzięki czemu pacjent może oduczyć się nieprawidłowych czynności i negatywnych stylów myślenia.
Obszar rozłączania i odrzucania
Rozłączanie i odrzucanie to zbiór dysfunkcyjnych schematów zachowań powstających w wyniku braku zapewnienia bezpiecznych i stabilnych więzi z innymi ludźmi w dzieciństwie. Do częstych źródeł negatywnych przekonań i emocji należy odrzucenie przez rodzica, wybuchowość, osamotnienie, chłód emocjonalny czy przemoc. W efekcie dziecko uczy się, że jego potrzeby emocjonalne nie są ważne i nigdy nie zostaną zaspokojone. Może także mieć poczucie niskiej wartości i być przekonane, że prędzej czy później zostanie opuszczone przez każdą bliską osobę.
Do tego obszaru przynależy między innymi schemat niestabilności więzi, w którym pacjent postrzega innych ludzi jako nieodpowiedzialnych, nieprzewidywalnych i łatwo zmieniających zdanie. Prowadzi to zwykle do wiary w nadchodzące odrzucenie ze strony bliskich osób oraz rychłe wstrzymanie opieki i wsparcia emocjonalnego z ich strony. Drugim dysfunkcyjnym schematem jest nieufność, która objawia się w przekonaniach, że relacje z innymi zawsze kończą się krzywdą i byciem wykorzystanym. Brak zaufania uwidacznia się także w schemacie deprywacji emocjonalnej, w której centrum jest wiara w to, że bliska osoba nie zapewni klientowi odpowiedniej ilości wsparcia i pomocy. Pacjent może unikać zwierzania się, a także nie być w stanie okazać ciepła partnerowi.
Wśród innych często występujących efektów braku bezpieczeństwa w relacjach z innymi wyróżnia się także schemat izolacji społecznej. Przejawia się on przekonaniem o odmienności od innych i braku przynależności. Ostatnim negatywnym stylem zachowań jest schemat wstydu, w którym klient zmaga się z niską samooceną oraz nadwrażliwością na odrzucenie i krytykę. Do częstych negatywnych przekonań należy wiara w to, że utraci się szacunek i miłość bliskich osób, gdy tylko poznają one lepiej klienta i odkryją jego ukryte lub widoczne wady.
Obszar uszkodzonych granic
Druga grupa toksycznych wzorców zachowań to obszar uszkodzonych granic. Jest on zazwyczaj efektem nadmiernej pobłażliwości i braku nauczenia dziecka, jak brać odpowiedzialność za własne czyny czy szanować granice innych ludzi. Do tego zbioru należy między innymi schemat wyolbrzymionego Ja. Objawia się on przeświadczeniem o byciu lepszym od innych i wysoką roszczeniowością. Częsta jest również nadmierna kontrola i próby zmuszania bliskich do zmiany poglądów. Schemat niedostatecznej samokontroli nie pozwala zaś na panowanie nad emocjami i impulsami, a także nierzadko skutkuje unikaniem konfrontacji i odpowiedzialności. Prowadzi to do ograniczenia możliwości życiowych i znacznych utrudnień w osiąganiu zamierzonych celów.
Obszar uszkodzenia autonomii i braku dokonań
W wielu rodzinach rodzice bywają zbyt nadopiekuńczy i rozwiązują każdy, nawet najmniejszy problem dziecka. Nierzadko biorą także na siebie jego obowiązki lub przeciwnie – zostawiają pociechę samą bez wskazówek, jak ma sobie poradzić z określonymi rzeczami czy czynnościami. Bywa też, że rodzice systematycznie niszczą samoocenę dziecka, przez co w późniejszych latach życia jest ono bardzo niepewne siebie. Taki sposób wychowania uzależnia je od bliskich, a także doprowadza do braku wykształconej samodzielności i pełnej autonomii.
Do tej grupy niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych należy między innymi schemat niekompetencji. Polega on na wierze we własną nieporadność i uczucie ciągłej bezradności. Pacjent nadmiernie polega wtedy na pomocy ze strony innych ludzi i nie jest w stanie podejmować samodzielnych decyzji. Schemat podatności na zranienia i choroby objawia się zaś poprzez ciągłe katastroficzne myślenie i lęk przed nieprzewidzianymi wydarzeniami czy chorobami. Widzenie przyszłości w czarnych barwach jest również typowe dla schematu porażki. W nim pacjent wierzy we własną niekompetencję i jest przekonany, że wkrótce zaliczy poważne niepowodzenie życiowe. W zbiorze uszkodzenia autonomii wyróżnia się też schemat uwikłania emocjonalnego. Przejawia się on przeświadczeniem o konieczności pozostawania w relacji z konkretną osobą, gdyż bez niej szczęśliwe życie nie będzie możliwe. Takie zachowanie nierzadko wiąże się z poczuciem pustki i kryzysami egzystencjalnymi, a także z porzuceniem własnej niezależności.
Obszar nadmiernej czujności i zahamowania
Oprócz pobłażliwości i nadopiekuńczości szkodliwa bywa także presja perfekcjonizmu i obarczenie dziecka zbyt wieloma obowiązkami. Takie podejście rodzicielskie hamuje rozwój spontaniczności i uczy nadmiernego pracoholizmu. Przyzwyczaja także klienta do ciągłego zamartwiania się możliwymi błędami i porażkami. W efekcie pacjent może wykształcić schemat negatywizmu, który charakteryzuje się narzekaniem i pesymistycznym podejściem do wszelkich podejmowanych działań. Innym możliwym rezultatem jest również schemat zahamowania emocjonalnego. Polega on na tłumieniu gniewu, radości i innych uczuć z obawy przed krytyką ze strony bliskich.
Kolejnym zagrożeniem wynikającym z braku wykształconej spontaniczności jest schemat nadmiernych wymagań. Odznacza się on przesadnym perfekcjonizmem ze strachu przed odrzuceniem, sztywnym przestrzeganiem reguł i narzucaniem sobie nierealistycznych standardów. Jego konsekwencjami są zwykle niezdolność do relaksu i zbyt krytyczne podejście do własnych możliwości. Podobna rzecz ma miejsce w schemacie bezwzględnej surowości. Prowadzi on do poważnych problemów w relacjach z innymi z powodu braku umiejętności sympatyzowania z drugą osobą. W takim przypadku klient nie potrafi wybaczać, odznacza się znamienną nietolerancją i jest zbyt skłonny do wymierzania surowych kar.
Obszar nakierowania na innych ludzi
Ostatnim zbiorem dysfunkcyjnych zachowań jest grupa schematów, których główną cechą jest rezygnacja z własnego Ja w celu zagwarantowania sobie cudzej miłości i akceptacji. Ignorowanie wewnętrznych potrzeb powstaje zwykle z winy rodziców, którzy dają dziecku do zrozumienia, że jest ono akceptowane, ale jedynie pod pewnymi warunkami. Prowadzi to do ciągłego skupienia na drugiej osobie w celu uniknięcia odrzucenia.
Wśród nieadaptacyjnych zachowań tego typu wyróżnia się schemat podporządkowania się. Polega on na nadmiernej uległości wobec innych i wrażeniu, że potrzeby klienta nie mają żadnego znaczenia. Taki sposób myślenia prowadzi często do rozwoju wielu toksycznych zachowań jak uzależnienia, pasywna agresja czy impulsywność. Znacząco utrudniają one koegzystowanie z innymi. Kolejnym typem nadmiernego skupienia na ludziach jest schemat samopoświęcenia. W nim pacjent jest nadwrażliwy na cudze potrzeby i stara się je zaspokoić za wszelką cenę kosztem własnego dobrego samopoczucia. Ostatnim typem szkodliwego postępowania jest schemat poszukiwania uznania. W nim prawdziwe Ja nie zostaje wykształcone, a jednostka nadmiernie dostosowuje się do innych. Opiera także swoją samoocenę i decyzje wyłącznie na czyimś zdaniu i sposobach reakcji. W ten sposób próbuje zyskać szacunek i zjednać sobie ludzi. W efekcie traci jednak z oczu to, co jest dla niej samej najważniejsze.
Terapia schematów – tryby, czym są i jak prezentuje się ich podział?
Oprócz 18 schematów Young wyodrębnił także tak zwane tryby adaptacyjne i nieadaptacyjne. Terapia schematu ma na celu zniwelowanie tych drugich w celu poprawy jakości życia i zatrzymania utartego ciągu tych samych błędów. Pierwszym typem trybów są tryby dziecięce, związane z podstawowymi potrzebami i reakcjami na ich brak. Należy do nich nieadaptacyjne dziecko skrzywdzone, rozzłoszczone i niezdyscyplinowane oraz adaptacyjne szczęśliwe. Kolejnym rodzajem są tryby radzenia sobie. Określają one zachowania, które klient wykorzystuje w celu ochrony samego siebie przed skutkami niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych. Wśród nich znajduje się między innymi bycie uległym, odciętym od innych czy kontratakującym.
Trzecia kategoria to tak zwane tryby rodzicielskie, będące zinternalizowanym wewnętrznym głosem dysfunkcyjnego rodzica. Wyróżnia się tryby karzące i wymagające. Ostatnim trybem jest adaptacyjny zdrowy dorosły, który powstaje w trakcie terapii. Polega on na zachowaniu równowagi między potrzebami trybów dziecięcych, a wymaganiami rodzicielskich. Zadaniem zdrowego dorosłego jest również kontrolowanie, usuwanie lub neutralizowanie destrukcyjnych nieadaptacyjnych trybów. Dzięki temu jakość życia ulega znacznej poprawie, a relacje z innymi stają się zdrowsze.
Terapia schematów – ćwiczenia i zmiany w postrzeganiu świata
Po rozpoznaniu dominujących w rzeczywistości pacjenta schematów i trybów terapia skupia się przede wszystkim na połączeniu ich z określonymi wydarzeniami z dzieciństwa. Następnie psychoterapeuta schematu przy pomocy empatycznego podejścia zachęca klienta do nauki nowych sposobów postępowania. Wskaże mu także wady obecnych zachowań i pomoże w oduczeniu się szkodliwych wzorców dzięki różnorodnym ćwiczeniom i pracom domowym. Do obowiązków specjalisty należy również nawiązanie terapeutycznej więzi z pacjentem oraz częściowe zaspokojenie jego emocjonalnych potrzeb dzięki ograniczonemu powtórnemu rodzicielstwu. Dzięki temu klient doświadczy zmian na poziomie emocjonalnym i poznawczym, co pozytywnie przełoży się na jego życiowe doświadczenia.
Terapia schematow pdf – samodzielna edukacja dla osiągnięcia lepszych wyników
Terapia schematu obejmuje również rozmowę z pacjentem, w której trakcie zaznajamia się on z podstawowymi teoretycznymi pojęciami na temat schematów. Dzięki temu klient między kolejnymi sesjami terapeutycznymi jest w stanie aktywnie pracować nad sobą. Lepiej rozumie także swoje zmagania i problemy. Może również samodzielnie szukać dodatkowych informacji w różnego rodzaju poradnikach na temat technik behawioralno-poznawczych czy psychoanalitycznych.
Terapia schematów – książka i psychoterapia kurs – gdzie szukać dodatkowych informacji na temat tego typu pracy z klientem?
Powyższy artykuł stanowi jedynie ogólne przybliżenie zasad terapii schematów. Aby dowiedzieć się więcej na ten temat, zdecydowanie warto zapisać się na specjalny kurs psychoterapii, umożliwiający uzyskanie certyfikacji PTP. Nasza szkoła psychoterapii posiada atest Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Daje to gwarancję najwyższej jakości nauczania.
W celu poszerzenia wiedzy o terapii schematów dobrze jest również zajrzeć do różnorodnych publikacji psychiatrycznych. Do często polecanych książek należy między innymi „Kontekstualna terapia schematow” autorstwa Eckharda Roedigera, Bruce’a A. Stevensa i Roberta Brockmana. Zawiera ona wiele szczegółowych opisów schematów oraz technik pracy z klientem. Dzięki temu stanowi doskonały materiał źródłowy zarówno dla psychoterapeuty, jak i pacjenta.
Terapia schematu – podsumowanie
Terapia schematów to doskonała metoda leczenia rozmaitych zaburzeń i problemów emocjonalnych. Pozwala na zidentyfikowanie genezy życiowych trudności oraz prawidłowe przepracowanie traumatycznych doświadczeń. Daje także klientowi poczucie większej samoświadomości i kontroli nad dysfunkcyjnymi typami zachowań. Dzięki temu znacząco przyczynia się do poprawy samopoczucia i jakości życia.